Sallandse geschiedenis lees je in het landschap

Landschap verandert. Door de tijd, door de seizoenen, of het klimaat. Maar wat als alles zo veel mogelijk hetzelfde kan blijven? “Behouden, beheren en beschermen”, dat doet Stichting IJssellandschap met het landschap volgens Jet Nieboer. “Maar ook ontwikkelen, zodat het meegaat met de tijd.”

Historie

De historie van Salland is af te lezen aan het landschap. “De bolling in de enken bijvoorbeeld. Vroeger werd de mest uit de potstallen zo op de enken gegooid om zo de grond vruchtbaarder te maken. Het is dus gewoon mest dat zich heeft opgestapeld”, zegt Jet. En niet alleen de enken geven je een kijkje terug in de tijd. Zo staan er ook veel monumenten, waar nagenoeg niets aan is veranderd. Boerderijen zijn gemoderniseerd, maar hebben vaak grotendeels het exterieur van toen ze gebouwd zijn. “De lijnen en de vormen van toen zijn nog zeker te zien.”

Onder andere dankzij Stichting IJssellandschap. Of beter gezegd, de Verenigde Gestichten, de voorloper van IJssellandschap en ook Zorggroep Solis. En wanneer Jet ‘toen’ zegt, bedoelt ze tot wel 750 jaar terug. Of 753 jaar eigenlijk, want het Heilige Geest Gasthuis ontstond al in 1267.

Huizen voor de zielenrust

In het Heilige Geestgasthuis in Deventer werden zieken, zwervers en reizigers opgevangen, vertelt Jet. De handelsstad herbergde toen al 5000 mensen, voor die tijd een plaats van behoorlijk formaat. Dat bracht bijvoorbeeld ook ziektes met zich mee, zoals de pest en lepra. De zieken en andere hulpbehoevenden werden opgevangen in gasthuizen, waar de zusters hen verzorgden. Bij gebrek aan goede medische zorg in die tijd kwam dat vooral neer op kaarsen branden en bidden. “Voor hun zielenrust: dat ze de garantie kregen dat ze naar de hemel gingen.”

Wie grond had of bijvoorbeeld een boerderij en geen opvolging, kon dit schenken aan de gasthuizen in ruil voor zorg tot aan hun dood. Mensen die dat deden werden kostkopers genoemd. Ze kochten hun ‘kostje’. Zo groeide het aantal bezittingen. En vandaar ook de verbinding tussen landerijen en zorg: tot 1986 waren ze nauw met elkaar verbonden. Nu zijn ze gescheiden. Al zoeken IJssellandschap en Zorggroep Solis, ook voortgekomen uit de gasthuizen, elkaar nog weleens op, bijvoorbeeld voor wandelprojecten voor ouderen en het beweegprogramma voor mensen met dementie. “En zorg zit ook in ons DNA: zorg voor het land, voor de dieren en voor de mens, die door de natuur ook gezonder en fitter zijn.”

“Behouden, beheren en beschermen”

Werken in een kasteel

Jet, zelf geboren in het Sallandse Olst, werkt bij de landerijenstichting, gevestigd in het prachtige landgoed Kasteel de Haere ook in Olst met op de benedenverdieping horeca. We zitten hier simpelweg omdat de bovenverdieping moeilijk te verhuren bleek. “Het is hier boven nogal hokkerig en het is een monument waar je niet zomaar van alles in mag veranderen.” Dat leent zich dan weer perfect voor een kantoor, waar Jet zich bezighoudt met het ‘aan de man’ brengen van het IJssellandschap. Dat gaat alle kanten op: de stichting onderhoudt bijvoorbeeld nauw contact met de pachters, veelal boeren. Maar ze verleidt ook streekgenoten en toeristen om naar buiten te gaan via wandel- en fietsroutes.

“Er is ook veel veranderd in de loop der tijd”, zegt Jet. “Neem bijvoorbeeld de komst van het prikkeldraad. Vroeger gebruikten boeren nog meidoornheggen om hun weides af te scheiden. Maar met de komst van prikkeldraad werd dat allemaal weggehaald. Het was natuurlijk ook veel makkelijker met maaien of om land opnieuw in te delen.” Daardoor ging het landschap er anders uitzien.

Meidoornhagen bij de IJssel

“Het landschap is eenzijdiger geworden. We doen ons best om dat wat er staat goed te onderhouden.” De stichting doet dat bijvoorbeeld bij Deventer. Wie van de Bolwerksmolen langs de IJssel in zuidelijke richting naar de snelweg A1 gaat, ziet daar die ‘ouderwetse’ meidoornhagen. Maar makkelijk is het niet, het onderhoud vergt tijd en moeite. “Het meeste van ons dagelijks werk bestaat ook uit bosbeheer en bijvoorbeeld het onderhoud van onze landgoederen.”

Naast het terugbrengen van oude kenmerken in het landschap, is het voor de stichting belangrijk om naar de toekomst te kijken. Hoe om te gaan met duurzame landbouw bijvoorbeeld. “Boeren en natuur, hoe combineer je dat? Het is essentieel om met elkaar in gesprek te gaan en te blijven en om samen te kijken naar de mogelijkheden.”

Aanplant van eiken

Dat terugbrengen van de natuur gebeurt daar waar mogelijk. Zo heeft de stichting bij de Natuurderij Keizersrande (een kringloopboerderij), in het jubileumjaar meerdere eiken geplant op een perceel land. “De boerin vond het een goed idee, maar in de praktijk is het natuurlijk niet praktisch. Je moet er met het maaien omheen en de grond eronder is minder vruchtbaar omdat er minder licht komt.” De eiken hadden vroeger echter wel een functie: Ze waren de plek waar het vee onder kon schuilen of op een landgoed onderdeel van het landschapsontwerp.

Voor boeren met een bomenrand langs hun akker, en waar dus minder opbrengst is, heeft de stichting ook speciale bloemenmengsels. “Wie meedoet en het inzaait krijgt op die strook korting op de pacht. En het is echt een prachtig gezicht, al die kleuren, het verrijkt het landschap en dus de biodiversiteit. Veel van onze boeren doen daar aan mee.”

Fietsen door verhalen

Een belangrijke taak is om de stad met het land te verbinden. Jet is daarvoor begonnen met een verhalenproject, waarbij vrijwilligers verhalen ‘vangen’ uit het landschap. Die verhalen worden gekoppeld aan een fietsroute, die vanaf juni beschikbaar is. “Maar wie ervoor openstaat, kan zelf ook al verhalen vangen”, zegt Jet. “Met een beetje doorvragen vertelt de Sallander graag.” En wat je dan ook kunt verwachten? “Sallandse humor. Die is nuchter en vol met taalkundige grapjes.” Dus luister maar eens goed naar de Sallanders om je heen. Wie nieuwsgierig is naar de routes kan kijken op www.ijssellandschap.nl.

Het belang van de stichting lijkt in die zin na 753 jaar alleen maar groter te zijn geworden. Ze vormt de verbinding tussen stad en platteland. Zodat stedelingen en dorpelingen naar het Sallandse land worden gezogen en waarderen wat er om hen heen is. “Er is hier een enorm potentieel en een enorme liefde voor het land. We doen ons best om dat ten positieve te keren voor de toekomst. En wat we terugkrijgen van Sallanders is louter positief. Dat meen ik echt.”

Zo ervaar je volgens Jet het echte IJssellandschap

1. Bekijk alle landgoederen op de website van IJssellandschap.
2. Wandel over de Schapenzandweg in Diepenveen. Hier zie je de in de 4e ijstijd ontstane rivierduinen van de IJssel waar Landgoed Nieuw Rande op gebouwd is. En drink daarna een ijskoud biertje bij Hotel Gaia.
3. Fiets van Wesepe richting Heeten (of vice versa natuurlijk) en beleef de prachtige Weseper Enk. Ontstaan in de laatste 6/7 eeuwen. En kampeer onderweg op natuurcamping Boxbergen.
4. Maak een mountainbiketocht over de trails van landgoed de Oostermaet en geniet van het jachtlandgoed dat gesticht is door Abraham Capadose in de 20e eeuw. En logeer in één van de historische jachthuizen.