Russische soldaten in Wijhe helpen Napoleon verjagen

Freerk Kunst en Geert Nanninga van de Historische Vereniging Wijhe stonden er volop bij te glunderen toen op 26 november 2021 het monument ter ere van het kampement van de (Russische) Basjkieren aan de Stationsweg in Wijhe feestelijk werd onthuld. Het monument is gemaakt door een Russische kunstenaar, Alexander Taratynov, die al jaren in Nederland woont.

Het stelt generaal Von Benckendorff voor, de legeraanvoerder van de Russische strijdmacht die tegen Napoleon vocht en ook een belangrijke rol speelde bij de beruchte Slag om Leipzig (die Napoleon verloor). Om hem heen staat het gestileerde frame van een tent, net zo eentje als waar de Basjkieren vroeger in woonden.

Onrust in Wijhe

Op 13 november 1813 arriveerden zo’n 300 à 400 Bajskieren in Wijhe. Deze ruiters droegen kleurige kleding. Ze reden op kittige paardjes en waren uitstekende boogschutters volgens Kunst en Nanninga. De toenmalige Wijhese burgemeester Gilles Schouten was niet onverdeeld gelukkig met de invasie van de Russische soldaten.

Hij had eerder dat jaar al orders gekregen van de Fransen dat alle boten naar de overkant van de IJssel gebracht moesten worden en dat had al veel onrust onder bevolking gegeven. Hoe zouden de Wijhese inwoners nu reageren als er boten of voedsel aan de soldaten gegeven moesten worden?

“Ooggetuigenverslagen hebben we helaas daar niet van, maar ongetwijfeld merkte men er wel wat van. We zijn ook benieuwd naar eventuele nakomelingen, want de Russen zijn hier drie maanden gebleven en er zijn wellicht wel contacten geweest tussen de soldaten en lokale vrouwen. We willen dit graag nog onderzoeken, maar dat is niet zo eenvoudig want er zijn geen huwelijken gesloten tussen Basjkieren en Wijhese vrouwen. Althans, voor zover bekend.”

Een brug van schepen

De Basjkierse soldaten bivakkeerden in Wijhe en bouwden ondertussen een schipbrug om de IJssel over te steken. Ze vorderden de schepen van beurtvaarders, vissers en bewoners. Bij Den Nul, waar tegenwoordig ’s zomers het kozakkenveertje vaart, was de rivier relatief smal. Ze bonden de schepen aan elkaar vast, zodat ze over de scheepsdekken droog naar de overkant konden lopen met hun paarden en spullen.

De Russische tactiek was namelijk: een aanvoerlijn over de IJssel creëren, Deventer (waar de Franse troepen zich hadden verschanst) vanuit diverse kanten omsingelen, opstomen naar Amsterdam en vervolgens naar Parijs om Napoleon te verslaan en te verbannen. Dat lukte zoals we nu weten in april 1814. Napoleon keerde na zijn ontsnapping vanaf Elba 100 dagen terug, maar moest in 1815 definitief van het wereldtoneel verdwijnen.

Het verschil tussen kozakken en Basjkieren

Voor de Basjkierse soldaten is overigens niet alleen in Wijhe een monument opgericht. Ook in Veessen, aan de overkant van het kozakkenveer, staat sinds 2018 een standbeeld van een Basjkierse ruiter die fier omhoog blikt.

Kozakkenveer, is die naam afgeleid van dezelfde kozakken en worden daarmee wellicht de Basjkieren bedoeld? “Hoe het precies zit is een beetje onduidelijk”, vertellen Kunst en Nanninga. “In geschreven bronnen vinden we beide termen terug. Het lijkt erop dat ‘kozakken’ een geuzennaam of scheldnaam was. In elk geval kwamen de soldaten uit Basjkortostan, een streek aan de voet van de Oeral. Ze leefden als nomaden op de steppen, vandaar hun vaardigheid met paarden en hun pijl en boog. Ook de tenten doen denken aan nomadische tenten. Al leven er nog nauwelijks Basjkieren in tenten, ze houden hun tradities wel in ere. Bij de onthulling van de beide monumenten waren ze gekleed in klederdracht en demonstreerden ze hun pijl en boog, een machtig gezicht.”

Tip

Leuk om te weten: de fietsroute ‘Geheim van de IJssel in oorlog en vrede’ voert onder andere langs het Basjkierenmonument in Wijhe. Voor een bezoek aan het ruiterstandbeeld kun je onderweg dagelijks van 1 mei tot 1 oktober even meevaren met het leuke kleine pontje, het Kozakkenveer.

Download hier de gratis fietsroute 'Geheim van de IJssel in oorlog en vrede'

Meer weten?

Kijk op de site van Basjkieren: www.bashkirs.nl