Kunst & Cultuur

Ontdek in Deventer het gedachtegoed van kerkhervormer Geert Groote

  • Geschreven door Monique van Klaveren
  • Leestijd Leestijd 5 minuten
  • Home 2061 x bekeken

Lees hier over

  • check

    Geert Groote Huis

  • check

    Levensecht

  • check

    Toen en nu horen bij elkaar

  • check

    Veel navolgers

Meer over Geert Groote

Geert Groote was theoloog, schrijver, kerkhervormer en boeteprediker. In Deventer (Overijssel) stichtte hij in de veertiende eeuw een geloofsgemeenschap en nieuwe geloofsrichting. Het humanisme dat hij met zijn Moderne Devotie predikte, is nog altijd actueel. Tot op de dag van vandaag eert de Hanzestad aan de IJssel daarom Geert Groote. Hij heeft zelfs een eigen museum gekregen: het Geert Groote Huis aan het Lamme van Dieseplein 4 in Deventer.

“Zorg voor elkaar, ook in onze eeuw. Dat is de les die we uit de Moderne Devotie kunnen halen. Weliswaar leefde oprichter Geert Groote van 1340 tot 1384, maar barmhartigheid is nog altijd nodig en actueel. Met ons museum proberen we daarom dit gedachtegoed levend te houden”, zegt Robien van Ee. Zij is bestuurslid bij het Geert Groote Huis in Deventer. “Al in 1996 wilde Piet Tillema uit Deventer dat er meer aandacht voor Geert Groote kwam, omdat de erfenis van deze kerkhervormer steeds meer dreigde te verdwijnen uit het collectief geheugen van Deventer. Ook letterlijk trouwens, want er was bijvoorbeeld een deel van het gebouw verdwenen waarin de kapel van de Broeders van het Gemeene leven was gevestigd”, vertelt Robien. De muren die wel bleven staan, maken nu deel uit van Museum Geert Groote Huis.

Geert Groote Huis

“Uiteindelijk keerde het tij en in 2008 kwam er een flinke subsidie om een infocentrum op te richten. Dat is later ons huidige museum geworden.” Het Geert Groote Huis staat exact op de plek waar rond 1500 de (mannelijke) volgelingen van Geert Groote naar de kapel gingen. Op dit plein hebben ze gewoond en gewerkt. Als je door de glazen kapel links naar buiten kijkt, zie je buiten een deel van de voormalige leefgemeenschap. Ook de crypte van de Broeders en Zusters van het Gemeene Leven, zoals zij toen heetten, bestaat nog. Daal af naar de kelder van het museum en je loopt zo de crypte in.

Geert Groote Huis
Geert Groote Huis

Dat is beslist de moeite waard, want onder het gewelfde plafond kun je lezen hoe de bewoners toen leefden. Ook is het levensverhaal opgetekend van de rijke weduwe Elsebe Hasenbroecks uit Oldenzaal. Zij speelde een belangrijke rol bij het stichten van diverse nieuwe geloofsgemeenschappen, onder ander in Windesheim (een klooster dat een kilometer of 25 ten noorden van Deventer lag en waar nu nog de kerk van overeind staat). Deze expositie zal begin juni 2021 vervangen worden door een expositie over Thomas a Kempis. En zo heeft het Geert Groote Huis regelmatig nieuwe tentoonstellingen.

Levensecht

Maar goed, even terug naar Geert Groote zelf. Zijn hoofd is levensecht nagemaakt in kunststof naar aanleiding van zijn schedel. Opmerkelijk detail: die schedel is in de jaren tachtig gestolen uit een kerk in Deventer, maar de dief kreeg spijt.

In een indringende film in het museum spelen acteurs het leven van Geert Groote na. Je hoort en ziet zijn twijfels als deze zoon van een rijke handelaar en burgemeester uit Deventer ernstig ziek wordt. Hij is dan al een gevierd theoloog. “Zou het geluk van een vredig einde nu voor mij zijn weggelegd?”, vraagt hij zich af. Maar hij overleeft het. Wat hem wel erg dwars zit is dat een pastoor hem dwingt om boeken te verbranden die duivels zouden zijn.

Geert Groote gaat steeds meer twijfelen aan de katholieke kerk. Hij ziet dat kerkvorsten zich verrijken ten koste van anderen. En dat arme mensen eigenlijk nauwelijks iets aan de kerk hebben. Dat komt ook doordat ze niets van de mis, die in het Latijn is, kunnen verstaan.

Warm hart

Om een lang verhaal kort te maken: Geert Groote gaat prediken in het Nederlands, net als Luther en Calvijn vele jaren later. Hij schrijft een pamflet om de bisschoppen de ogen te openen voor de misstanden, al leidt het tot hevige kritiek op hem.

Daarnaast stelt hij zijn eigen huis open voor vrouwen die verstoten of weduwe zijn. Later komen hier meer geloofsgemeenschappen (Broeders en Zusters van het Gemeene Leven) in Nederland en Duitsland uit voort, in totaal wel zo’n honderd.

Dit zijn aanvankelijk geen kloosters met monniken en zusters die tot de kerk moeten toetreden. Iedereen die de Moderne Devotie een warm hart toe draagt, mag er wonen. In Diepenveen (waar de Slinger Fietsroute De Heks van Lettele langskomt) staat nog een oud kerkje van zo’n geloofsgemeenschap. In de zestiende eeuw veranderen sommige geloofsgemeenschappen wel in kloosters. Uiteindelijk zijn ze overigens bijna allemaal weer ontmanteld.

Toen en nu horen bij elkaar

Robien: “Het bijzondere aan ons museum is echter dat het niet alleen gaat over vroeger. We leggen ook de link met nu. Met exposities over actuele thema’s, bijvoorbeeld over pandemieën. We vergelijken de pest, die een stempel drukte op de tijd van Geert Groote, met de gevolgen van corona op ons leven. Daarnaast organiseren we regelmatig lezingen.”

Voor kinderen en nieuwsgierige volwassenen is er uiteraard ook van alles te beleven: dankzij virtual reality sta je opeens in 1500 op het Lamme Dieseplein. Of doe met jouw schoolklas de interactieve speurtocht door Deventer langs alle plekken die iets met Geert Groote te maken hebben. Een wandelroutegidsje op papier is natuurlijk ook verkrijgbaar in het museum.

Verder is het verstandig om even omhoog te kijken in de knap ontworpen glazen kapel aan de voorzijde van het museum. Daar hangt een nieuwe lichtkunstwerk uit 2021. Het is gemaakt door Herman Kuijer en het symboliseert de zeven deugden en de zeven ondeugden.

glazen kapel
glazen kapel

Veel navolgers

Alhoewel Geert Groote in Deventer vrij bekend is, heeft een groot deel van de Nederlanders mogelijk nooit van hem gehoord, beseft ook Robien. “Maar van Thomas a Kempis uit Zwolle misschien wel (in 2021 is het 550 jaar geleden dat hij stierf)? Of Menno Simons uit Friesland? En zeker van Erasmus, Luther en Calvijn. Allemaal tijdgenoten of navolgers, die direct of indirect zijn gedachtegoed hebben overgenomen en uiteindelijk de loop van de geschiedenis behoorlijk hebben gewijzigd”, aldus Robien.

Meer weten

Praktische informatie over het Geert Groote Huis

Meer verhalen uit Salland