Neem een kijkje achter de luiken

Tegenwoordig voorkomen knooppuntenbordjes, je telefoon of gps-apparaat dat je verdwaalt. Vroeger wisten reizigers in Salland waar ze waren aan de hand van de kleuren en luiken van boerderijen, landhuizen en kastelen. Nog geen twee kilometer nadat je in Heino de koffie met taart bij Buuffie’s Proeflokaal achter de kiezen hebt, doemen de eerste luiken al op bij een paar rietgedekte huizen. Let op de schuine rood-witte banen. Als je deze kleuren en dit patroon ziet, weet je dat ze bij het landgoed Van Ittersum horen.

Spieken naar spiekers

Ook de duiventil in het weiland draagt de ‘clubkleuren’. Het staat tegenover landhuis ’t Rozendael. Dit witte landhuis is van oorsprong een spieker, zoals je er vele vindt in deze omgeving. Een spieker is een voorraadschuur. Daarin sloegen de pachtboeren de oogst op die zij aan de eigenaar van het landgoed moesten afdragen. Die traditie is inmiddels een beetje aangepast: de pachters mogen hun peren of aardappels zelf opeten. Ze maken gewoon jaarlijks achteraf wat euro’s over aan de landgoedeigenaar. Hun huis hebben ze vaak gekocht, de grond huren ze. Is de huidige landgoedeigenaar daardoor schathemeltjerijk? Meestal niet, want het onderhoud aan de bossen en het landhuis slurpt ettelijke euro’s per jaar op.

De jonge baron, Dolf van Ittersum, weet er alles van. Hij woont met zijn gezin in het witte huis en is rentmeester van het landgoed. Weliswaar is ’t Rozendael pas sinds 1914 in de familie, maar de Van Ittersums vergaarden lang voor die tijd al veel grond.

Subtiele verwijzing

Vanaf de vijftiende eeuw bezaten ze zelfs kasteel ’t Nijenhuis, waar je even later langs fietst. Dat kun je nog terugzien aan het rode accent in het bolletje van sommige blauw-witte luiken.

Doordat een van Dolfs voorvaderen geen kinderen had, verdween het kasteel uit de familie en viel het toe aan de blauw-witte Bentinck-baronnen. Dat zat de Van Ittersums niet lekker. In de jaren dertig van de vorige eeuw dachten ze het kasteel te kunnen kopen toen de Bentincks uit geldnood ’t Nijenhuis lieten veilen. “Kat in het bakkie”, dacht de toenmalige baron Van Ittersum. Echter, hij greep achter het net.

Een van de huurders van het fraaie optrekje uit 1680 was Dirk Hannema, de directeur van museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam. Hij woonde er van 1958 tot 1984 met zijn hondje en kunstcollectie. Hannema had zelfs bij de notaris vastgelegd dat zijn favoriete viervoeter na zijn dood voor de haard mocht blijven snurken. Het beestje verhuisde uiteindelijk van zijn ‘hondenhok op stand’ naar de tuin en daar rust hij nu tussen meer dan honderd beelden. Je kunt het met eigen ogen aanschouwen, want het kasteel met beeldentuin is een dependance van museum De Fundatie.

Kleurenwissel

Zodra je in de buurt komt van landgoed nummer drie en vier (De Colckhof en Den Alerdinck) verschieten de luiken opnieuw van kleur. Geheimtipp: pauzeer op een bankje en lees ter ontspanning op je telefoon de mythe ‘Achter de luiken’, een extra verhaal over deze route. Het gaat over een verhalenverteller die witte wieven laat herleven, terwijl hij zijn buik rond eet in de keuken van de statige havezate Den Alerdinck.

Het verhaal 'Achter de luiken' in Salland

Havezates, zoals Den Alerdinck en Huis den Berg bij Dalfsen, zijn een ander typerend verschijnsel uit deze streek. Van oorsprong waren het in de middeleeuwen versterkte boerderijen met veel land. Alleen edelmannen met een havezate en voldoende grond mochten zich als ridder melden bij de Staten van Overijssel om de provincie te besturen. Maar als je écht machtig en rijk was, dan bouwde je natuurlijk een imposant kasteel aan de Vecht, zoals de familie Rechteren. Je kunt hier een klein ommetje naartoe maken. Tussen de rododendrons door zie je het kasteel met 49 kamers, waar een spook schijnt rond te waren.

Sociale verschillen

Via beboste landweggetjes slinger je dan zo weer terug naar Heino en daar wacht het laatste landgoed op je. Ook bij de Vlaminckhorst vallen de rododendrons op. Ze geven volgens de huidige bewoners, Henk van der Wal en Nellie Verhoef, goed aan dat er vroeger een groot standsverschil was tussen de twee bewoners van het landgoed. Links de eigenaar in het spieker, rechts de boerenfamilie die meidoornhagen voor de deur had. En kijk ook even naar de schuren: links een witte lijst en strakke (bekante) planken, rechts een zwarte lijst en kronkelige (onbekante) planken.

De huidige eigenaren, die jarenlang zijn bezig geweest met een zorgvuldige restauratie van De Vlaminckhorst, hebben overigens aan de binnenkant van hun spieker witte houten luiken. ’s Avonds sluiten ze die met een stang. Het is dan niet helemaal donker, want de maan kan door zogeheten kattenogen (kleine halfronde openingen) schijnen. En zo blijven de luiken zelfs dan nog een beetje geopend.